English
한국어
日本語
中文 (中国)
1 vài điều lưu ý về sán dây quan trọng mà bạn nên biết sẽ được Bedental chia sẻ qua clip dưới đây, cùng tìm hiểu nhé !
Sán dây là loại ký sinh trùng có thân hình dẹp, màu trắng đục và chứa các đốt nối liền nhau nhưng lại không có cơ quan tiêu hoá. Cũng vì thân hình tròn và hẹp mà có tên sán dây.
Sán dây ký sinh ở người thường gây bệnh nhẹ, không triệu chứng, dễ dàng chữa trị nhưng có thể nguy hiểm đến tính mạng. Do đó, chúng ta cần nhận biết các triệu chứng, nguyên nhân để có cách bảo vệ mình và gia đình khỏi những yếu tố gây bệnh sán dây tiềm ẩn này.
Bệnh sán dây là gì?
Bệnh sán dây (còn gọi là sán dải) gây nên tình trạng nhiễm ký sinh trùng ở ruột. Nguyên nhân do trứng sán dây (sán dây lợn, sán dây bò, sán dây cá. ..) xâm nhập từ động vật sang con người theo đường miệng, cụ thể là việc ăn thịt sống, đồ tái hoặc chưa nấu chín. Thông thường, cơ thể người bị sán dây sẽ gặp các triệu chứng nhẹ và không đặc hiệu như buồn nôn, đau bụng, tiêu chảy. Các triệu chứng cũng sẽ khác nhau tuỳ vào mỗi bệnh sán dây gặp phải.
=>> Tham khảo thêm : Sốt Siêu Vi và 1 số điều cần biết dành cho bạn
Phân loại
Sán dây không sống tự do đơn độc ở môi trường bên ngoài mà tồn tại trong cơ thể của động vật và người. Ở người, sán dây ký sinh dưới dạng sán trưởng thành và ấu trùng. Tuỳ theo loại vật chủ trung gian (bò, heo, cá. ..) các loại sán dây xâm nhập cơ thể và truyền bệnh sang người sẽ có nhiều tên gọi khác như: sán dây lợn, sán dây bò, sán dây cá. ..
- Sán dây lợn
- Sán trưởng thành: chiều cao từ 2-4 m, với khoảng 800-1.000 đốt gồm có đầu, thân và đốt sán.
- Trứng: hình bầu dục, vỏ dày đường kính khoảng 35mcm, bên trong có phôi 6 móc.
- Nang ấu trùng (Cysticercus cellulosae) : màu trắng đục kích thước 10x8mm bên trong chứa dịch và đầu ấu trùng sán. Đầu ấu trùng sán có 4 đĩa hút và 2 hàng móc khá giống đầu sán trưởng thành.
- Sán dây bò
- Sán trưởng thành: chiều dài 4-10 m, đầu sán hình trái lê đường kính 1-2 mm, có 4 đĩa hút, không có chuỷ và móc. Đốt già có chiều dài gấp 2,5-3 lần chiều ngang, đốt sán tự bò ra ngoài, được tìm thấy ở chăn chiếu và móc.
- Trứng: kích thước 30-40 cm, tương tự trứng sán dây heo.
- Nang ấu trùng (Cysticercus bovis) : nhỏ như nang ấu trùng sán dây heo, kích thước 6-8 mm x 3-5 mm có màu đỏ và chứa chất myoglobin, có đầu ấu trùng bên trong.
- Sán dây cá
- Sán trưởng thành: là sán to nhất ký sinh ở người, màu trắng ngà hay xám vàng dài khoảng 10-12 m, đường kính 20m và bao gồm 3.000-4.000 đốt. Đầu sán nhỏ hình thuẫn, kích thước 2,3 mm x 0,7 mm, không có đĩa hút mà có 2 rãnh hút. Đốt trưởng thành có hình thang, chiều dọc nhỏ hơn chiều rộng, kích thước 10-12 mm x 3-4 mm.
- Trứng: màu nâu, vỏ mỏng có màng tương tự trứng sán lá lớn nhưng kích thước bé hơn, kích thước 70 x 45mcm (1 mm = 1.000 mcm) , không phôi lúc mới nở.
Sán dây lây nhiễm cho người qua đường nào?
Ký sinh trùng học cũng chia sán dây làm 2 lớp:
Sán dây ký sinh người ở giai đoạn ấu trùng (ký sinh ở ruột) , người là vật chủ vĩnh viễn bao gồm: sán dây lợn, sán dây trung bình và sán dây nhỏ.
Sán dây ký sinh người ở giai đoạn ấu trùng, người là ký chủ trung gian do sán “ký sinh nhầm” thay vì chỉ ký sinh ở động vật (ấu trùng di chuyển Larva Migrans) .
Khi chúng ta ăn thịt heo hoặc thịt bò có ấu trùng sán (nang sán) không qua nấu chín thì nang sán đi vào cơ thể người sẽ phát triển thành sán dây lợn/sán dây bò trưởng thành sống ký sinh ở ruột non của người.
Trường hợp nuốt phải trứng sán dây lợn (thường có trong rau sống, hoa quả tươi, nước uống. .. do không được làm sạch) thì trứng sẽ phát triển thành ấu trùng sán dây lợn trong cơ thể, gây bệnh ấu trùng sán dây lợn (còn gọi là bệnh người gạo) . Tình huống này hiếm xảy ra hơn ấu trùng sán dây bò.
Tham khảo thêm : 1 số nguy cơ khi bị đau bụng bên trái
Triệu chứng bệnh sán dây
Bệnh sán dây trưởng thành
- Biểu hiện bệnh của sán dây trưởng thành rất nhỏ, không triệu chứng đặc hiệu. Khi xét nghiệm phân có đốt sán.
- Một số trường hợp khác có các triệu chứng như buồn nôn, nhức đầu, tiêu chảy từng đợt và giảm cân. Khi đau bụng lan đến ruột thừa và sán đi từ ruột non qua ruột già có thể chạm vào van hồi kết.
- Ở người già và trẻ em sẽ xuất hiện các triệu chứng co giật, thay đổi tính khí, rối loạn tim mạch.
- Khi bệnh nhân có triệu chứng thiếu máu thì nguyên nhân do thiếu hụt B 12.
Bệnh ấu trùng
- Khi di chuyển khắp nơi trong cơ thể, ấu trùng sán dây có thể gây nên bệnh cảnh nặng, khi chúng phát triển ở các khu vực như da, gan, phổi, mắt, cơ, và mô dưới da, đặc biệt nguy hiểm khi ở trong não. Biến chứng nghiêm trọng có thể tử vong.
- Ở người, ấu trùng Taenia solium gây nên tổn thương ở các cơ quan phủ tạng, ấu trùng Echinococcus granulosus và E. multilocularis gây ra bệnh hydatid phế nang; ấu trùng của Spirometra spp, Spirometra erinacei. .. cũng có thể lây qua người.
Nguyên nhân gây nhiễm sán dây
Bất kỳ ai cũng có thể bị nhiễm sau khi nuốt phải trứng hay ấu trùng sán dây. Theo nghiên cứu, các nguyên nhân nhiễm phổ biến bao gồm:
- Ăn phải trứng sán
- Trứng sán xâm nhập cơ thể con người qua 3 con đường chính là: thức ăn, nước và đất bị ô nhiễm.
- Nếu trong vật chủ (heo, bò. ..) có sán dây thì các đốt hoặc trứng của chúng có thể có trong phân vật chủ rồi rớt xuống đất. Mỗi đốt có thể chứa vài nghìn trứng.
Một người có thể bị nhiễm sán dây vì:
- Uống phải nguồn nước bị ô nhiễm
- Tay bẩn khi tiếp xúc với động vật và đất bị nhiễm
- Tiêu thụ thực phẩm bẩn, đặc biệt rau củ quả được bón từ phân tươi, không qua các công đoạn xử lý.
- Trứng nở thành ấu trùng, chui vào ruột sau đó phát triển và lây lan đến các phần khác của cơ thể. Loại nhiễm trùng là phổ biến nhất với sán dây từ lợn.
- Ăn thịt hoặc cá bị nhiễm
- Nếu thịt hoặc cá chứa nang ấu trùng và không được nấu chín khi còn tươi sống, thì các nang này sẽ đi vào ruột và phát triển thành sán dây lợn.
Một con sán dây trưởng thành có thể có các đặc điểm sau:
- Sống lâu đến 20 năm
- Dài tới 15m
- Tự gắn vào thành ruột
- Đi qua hệ tiêu hoá của con người và đào thải qua phân
- Nhiễm sán dây cá phổ biến hơn ở các quốc gia hay ăn cá sống, ví dụ như Đông u, các nước vùng Scandinavia (Đan Mạch, Phần Lan, Na Uy, Thuỵ Điển. ..) và Nhật Bản. Các loại cá nước ngọt được nấu chín hay sống như cá hồi, là những nguồn lây nhiễm phổ biến nhất.
Lây truyền từ người sang người
- Sán dây lùn có thể lây truyền từ người sang người. Đây cũng là loài sán dây đầu tiên đã đi hết cả vòng đời của chúng trong một vật chủ duy nhất. Nhiễm sán dây lùn là bệnh nhiễm sán dây phổ biến nhất trên thế giới.
Lây truyền từ côn trùng sang người
- Bọ chét và các loại côn trùng cũng có thể nhiễm trứng sán khi ăn phân của chuột hay chuột mắc bệnh. Các côn trùng này có thể lây nhiễm cho người với tư cách là vật chủ trung gian và sán dây chuyển từ trứng qua giai đoạn trưởng thành. Loại nhiễm trùng này xảy ra với sán dây trưởng thành và phổ biến ngay cả ở những nơi có vệ sinh tệ.
Tái nhiễm sán
- Trong thời gian này, con người sẽ tự tái nhiễm nếu không thực hiện các biện pháp vệ sinh phòng bệnh. Trứng có trong phân người nên việc không rửa tay ngay khi đi vệ sinh sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh.
Không chú ý đến các yếu tố nguy cơ của sán dây
Các yếu tố nguy cơ bao gồm:
- Làm việc hoặc tiếp xúc với động vật: Thường diễn ra ở những nơi mà phân không được xử lý tốt. Nuôi heo thả rông hay vệ sinh heo không sạch sẽ.
- Vệ sinh kém: Nếu bạn rửa tay ít thì nguy cơ nhiễm bệnh qua đường miệng càng cao.
- Đi công tác hay sống ở những nơi có điều kiện vệ sinh kém thì nguy cơ bị nhiễm bệnh sán dây sẽ cao hơn.
- Tiêu thụ thịt và cá sống hoặc nấu chưa chín: Ấu trùng và trứng có trong thịt và cá có thể truyền qua người nếu ăn sống hoặc nấu chưa chín. Nguy cơ nhiễm khuẩn do cá sống thuộc nhóm cá nước ngọt.
Tham khảo thêm : Ký sinh trùng là gì ? 1 số điều cần phải biết về ký sinh trùng
Sán dây sống ký sinh ở đâu?
- Ăn thịt chưa nấu chín của động vật đã chết là nguyên nhân chủ yếu gây nhiễm sán dây ở người.
- Sán dây trưởng thành thường cư trú ở ruột non của người
- Ấu trùng sán dây lợn sống ký sinh ở trong ruột của các động vật có vú như người, lợn, trâu, bò, cừu, dê, ngựa, thỏ, chó, mèo. ..
- Sán dây cá là loại sán dây lớn sống ký sinh trong ruột non người hoặc của loài động vật ăn cá như chó, mèo, thỏ, cáo.
Biến chứng
Nguy cơ gây ra biến chứng phụ thuộc vào một vài yếu tố, trong đó xác định loại sán dây và người bệnh có được chữa trị hay không:
- Bệnh sán dây: Nếu người nuốt phải trứng sán dây lợn sẽ có nguy cơ cao nhiễm ấu trùng. Ấu trùng sẽ thoát ra ngoài ruột rồi di chuyển đến các mô và cơ quan bên trong cơ thể, thậm chí gây tổn thương nhiều cơ quan, trường hợp nặng có thể tử vong.
- Bệnh sán dây não: Đây là một biến chứng nguy hiểm của bệnh ấu trùng sán dây lợn. Não và hệ thống thần kinh bị tổn thương. Người bị bệnh sẽ gặp các triệu chứng nhức đầu, các vấn đề về hô hấp, co giật, viêm màng não và nôn. Trong một số trường hợp đặc biệt nặng, nhiễm trùng có thể gây chết.
- Bệnh nang sán chó (Echinococcosis hoặc bệnh hydatid) : Sán dây echinococcus có thể gây nên một bệnh nhiễm trùng gọi là echinococcosis. Ấu trùng rời khỏi ruột và lây lan đến các cơ quan, nhiều nhất là gan. Nhiễm trùng có thể dẫn đến u nang to và tạo áp lực lên các mạch máu xung quanh làm tổn hại đến tuần hoàn. Trường hợp tổn thương phức tạp, cần phải phẫu thuật hoặc ghép gan.
=>> Tham khảo thêm : Đau bụng bên phải là gì – Nguyên nhân và cách chữa trị
Phương pháp chẩn đoán
Khi nghi ngờ nhiễm sán dây hay có những triệu chứng của nó, bạn nên đến các trung tâm y tế uy tín để nhờ các bác sĩ chữa trị. Số ít người cũng tìm thấy những con sán dây trưởng thành trong phân của họ. Tuy nhiên, kiểm tra mẫu phân mới là điều quan trọng. Trong khi đó, bác sĩ cũng có thể kiểm tra khu vực quanh hậu môn của bệnh nhân nhằm tìm kiếm dấu hiệu của trứng hoặc ấu trùng.
Các phương pháp hỗ trợ chẩn đoán khác sẽ được áp dụng, tuỳ vào loại nhiễm ấu trùng sán dây:
- Xét nghiệm máu: Những xét nghiệm này giúp phát hiện ra bệnh do ký sinh trùng. Có thể thấy bạch cầu trung tính trong máu tăng nhẹ 11%-12%, trong trường hợp hội chứng ấu trùng di chuyển (Larva migrans syndrome) .
- Chẩn đoán hình ảnh: Kỹ thuật này có thể bao gồm chụp X-quang ngực, siêu âm, chụp CT hoặc chụp MRI.
- Kiểm tra nội tạng xem các cơ quan có hoạt động bình thường hay không.
- Xét nghiệm phân: để xác định loại ký sinh trùng, giun, sán. ..
- Phương pháp Graham – phương pháp băng dính trong: Dùng 1 miếng băng keo trong dán lên rìa hậu môn, sau đó tháo ra dán trên lam quan sát dưới kính hiển vi tìm trứng.
Điều trị bệnh nhiễm sán dây
Nếu thấy xuất hiện những triệu chứng trên, bạn cần đi khám bác sĩ để có phương pháp chữa trị thích hợp với các loại sán mắc phải.
Thuốc uống
- Sử dụng thuốc nhuận tràng giúp thải sán dây ra ngoài theo đường hậu môn. Nếu bệnh nhân bị nhiễm sán dây lợn, bác sĩ sẽ chỉ định sử dụng thuốc nhuận tràng.
- Phân của bệnh nhân sẽ được xét nghiệm nhiều lần trong khoảng 1 – 3 tháng sau khi sử dụng thuốc. Các loại thuốc trên, nếu sử dụng theo chỉ định sẽ có hiệu quả 95%.
Thuốc kháng viêm
- Nếu nhiễm trùng ảnh hưởng đến các cơ quan bên ngoài ruột, người bệnh có thể cần sử dụng một đợt thuốc kháng viêm steroid để giảm sưng và sự tăng trưởng của u nang.
Phẫu thuật u nang
- Nếu bệnh nhân bị u nang nguy hiểm đến tính mạng đã phát triển trong các cơ quan khác như phổi hoặc gan, cần phải phẫu thuật. Bác sĩ có thể tiêm thuốc vào u nang (ví dụ như formalin) để diệt ấu trùng trước khi cắt u nang.
Phòng ngừa bệnh sán dây
Muốn phòng bệnh nhiễm sán dây cần có một số việc làm cụ thể, như:
- Diệt nguồn gây bệnh: Điều trị người bị bệnh; vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường (không phóng uế bừa bãi) .
- Chăn nuôi: Sử dụng phân động vật và phân người đúng cách. Hạn chế không cho động vật tiếp xúc với trứng sán dây. Chăn nuôi đảm bảo vệ sinh, không thả rông. ..
- Thực hiện tốt vệ sinh: Rửa tay thường xuyên với xà phòng và nước sau khi đi vệ sinh và trước khi nấu ăn.
- Đề phòng thực phẩm: Nếu sống trong vùng hay có sán dây, hãy chú ý rửa và chế biến tất cả trái cây và rau củ với nước sạch.
- Thịt: Nấu chín kỹ thịt với nhiệt độ tối thiểu là 66 độ C để loại bỏ ấu trùng hoặc trứng.
- Thịt và cá: Cấp đông cá và thịt ít nhất 7 ngày trước khi ăn.
- Thực phẩm sống: Không ăn thịt heo, thịt gia cầm và cá sống hoặc nấu chưa chín.
- Chó cưng: Phải đảm bảo vật nuôi được điều trị sán dây. Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân. Đồ ăn cho gia cầm như thịt và cá cần phải nấu chín.
- Vệ sinh nhà bếp: Đảm bảo tất cả các bề mặt trong căn bếp phải được rửa sạch và khử trùng.
Không để cá sống với thực phẩm khác. Rửa tay sau khi chạm phải thịt hoặc cá sống. Các chuyên gia cũng cảnh báo rằng kỹ thuật hun khói hoặc sấy khô thịt hoặc cá không phải là cách hay tin để loại bỏ ấu trùng hoặc trứng.
Tư vấn chuyên môn bài viết:
TS.BÁC SĨ NGUYỄN HỮU QUANG
BEDENTAL – HỆ THỐNG NHA KHOA TIÊU CHUẨN HÀNG ĐẦU
CHI NHÁNH HÀ NỘI
CS1: 7B Thi Sách, Ngô Thì Nhậm, Hai Bà Trưng, Hà Nội - 0934.61.9090
CS2: Tòa nhà CC2, Nguyễn Hữu Thọ, Hoàng Mai, Hà Nội (Bên trong Truehope) - 0934.61.9090
CHI NHÁNH TP.HỒ CHÍ MINH (HCM)
CS1: 53 -55 -57 Phó Đức Chính, Nguyễn Thái Bình, Quận 1, Tp.Hồ Chí Minh - 0766.00.8080
CS2 :Số 25, đường số 7 khu đô thị Cityland Gò Vấp (Ngõ 672A Phan Văn Trị), Gò Vấp, TP Hồ Chí Minh, Việt Nam - 093 181 0680
CHI NHÁNH THÀNH PHỐ VINH - NGHỆ AN
CS1: 39A Đ. Lê Hồng Phong, Hưng Bình, Thành phố Vinh, Nghệ An - 0934.61.9090
GIỜ HOẠT ĐỘNG:
09h00 – 21h00. Tất cả các ngày trong tuần
Website: https://bedental.vn/
